Chứng cứ và Chứng minh trong Tranh chấp Xây dựng: Bài học Phân biệt Chứng cứ Kế toán và Chứng cứ Hợp đồng

Phân tích chuyên môn từ Công ty Luật TNHH IPIC

Trong các vụ án tranh chấp hợp đồng xây dựng, việc thu thập, đánh giá và sử dụng chứng cứ là yếu tố then chốt quyết định thắng bại. Theo Luật sư Nguyễn Trinh Đức (IPIC Law), một trong những bài học quan trọng nhất là phải phân biệt rõ ràng giữa các chứng cứ mang tính kế toán (Accounting Evidence) và các chứng cứ mang tính thỏa thuận hợp đồng (Contractual Evidence).

I. Chứng cứ và Nghĩa vụ Chứng minh trong Tố tụng Dân sự

1. Khái niệm và Vai trò của Chứng cứ

Theo Bộ luật Tố tụng Dân sự Việt Nam, Chứng cứ là những gì có thật, được thu thập theo trình tự luật định, được dùng làm căn cứ để Tòa án xác định sự kiện, tình tiết có liên quan đến việc giải quyết vụ án.

• Vị thế của Chứng cứ: Không có chứng cứ, không có căn cứ pháp lý để bảo vệ yêu cầu của mình. Trong tranh chấp xây dựng, chứng cứ phải trả lời được các câu hỏi: Công việc đã hoàn thành chưa? Chất lượng có đạt yêu cầu không? Nghĩa vụ thanh toán đã đến hạn chưa?

2. Nghĩa vụ Chứng minh

Nguyên tắc cơ bản là Đương sự có nghĩa vụ chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp.

• Nhà thầu (Nguyên đơn) phải chứng minh: Đã hoàn thành công việc, công trình đạt chất lượng cam kết, và đã đủ điều kiện để yêu cầu Chủ đầu tư thanh toán.
• Chủ đầu tư (Bị đơn) phải chứng minh: Nhà thầu chưa hoàn thành nghĩa vụ (còn lỗi chất lượng), hoặc nghĩa vụ thanh toán chưa phát sinh do chưa thỏa mãn điều kiện tiên quyết đã cam kết.

II. Phân biệt Chứng cứ Kế toán và Chứng cứ Hợp đồng

Sự nhầm lẫn hoặc cố tình đánh đồng giữa hai loại chứng cứ này là chiến thuật phổ biến trong tranh chấp.

1. Phân tích Giá trị Pháp lý của "Chứng cứ Kế toán"

Các tài liệu như Hóa đơn Giá trị Gia tăng (Hóa đơn VAT) hoặc Bản tổng hợp số liệu thanh toán là chứng cứ kế toán.

• Hóa đơn (Invoice): Do bên bán (Nhà thầu) lập và xuất ra theo quy định quản lý thuế. Hóa đơn không thể hiện sự đồng thuận của Chủ đầu tư về việc chấp nhận chất lượng công trình và thanh toán vô điều kiện.
• Bản tổng hợp số liệu: Thường là tài liệu nội bộ hoặc tạm tính, không có chữ ký xác nhận khối lượng và chất lượng quyết toán cuối cùng của cả hai bên.

Bài học đúc kết: Việc Nhà thầu đưa ra Hóa đơn yêu cầu thanh toán là không đủ căn cứ để chứng minh nghĩa vụ thanh toán đã phát sinh, nếu như Chứng cứ Hợp đồng (như Phụ lục Hợp đồng) quy định rõ ràng rằng điều kiện tiên quyết để thanh toán là khắc phục lỗi.

2. Phân tích Giá trị Pháp lý của "Chứng cứ Hợp đồng"

Các tài liệu hợp đồng là chứng cứ Hợp đồng, có tính ràng buộc pháp lý mạnh mẽ nhất.

• Phụ lục Hợp đồng Sửa đổi/Bổ sung: Là chứng cứ phản ánh ý chí chung và mới nhất của các bên nhằm giải quyết vấn đề chất lượng còn tồn tại và xác lập điều kiện thanh toán cuối cùng.
• Biên bản Nghiệm thu Khắc phục Lỗi: Là chứng cứ trực tiếp chứng minh Nhà thầu đã hoàn thành nghĩa vụ theo thỏa thuận sau khi phát hiện lỗi.

Bài học đúc kết: Chủ đầu tư cần sử dụng Phụ lục Hợp đồng để chứng minh Nghĩa vụ chưa phát sinh, và Nhà thầu bị yếu thế nếu không cung cấp được Biên bản Nghiệm thu Khắc phục Lỗi, dù đã xuất hóa đơn.

III. Chứng cứ Độc lập: Kết luận Giám định Tư pháp

Trong tranh chấp xây dựng, Kết luận Giám định Tư pháp Xây dựng là một loại chứng cứ đặc biệt, mang tính khoa học và khách quan, được thu thập theo trình tự tố tụng nghiêm ngặt.

• Tính khách quan: Kết luận Giám định khẳng định các vấn đề kỹ thuật (cường độ vật liệu không đạt, kết cấu bị nứt) là chứng cứ vượt trội so với các lập luận suông của Nhà thầu về việc công trình đã hoàn thành.
• Căn cứ cho Yêu cầu Phản tố: Chủ đầu tư sử dụng Kết luận Giám định để làm căn cứ pháp lý và khoa học vững chắc để buộc Nhà thầu khắc phục lỗi, không chỉ là phòng thủ trước yêu cầu thanh toán mà còn là tấn công pháp lý mạnh mẽ để bảo vệ lợi ích của mình.

Tóm lại, để thắng lợi trong tranh chấp hợp đồng xây dựng, luật sư phải có chiến lược chứng minh rõ ràng:

1. Sử dụng Chứng cứ Hợp đồng để khóa chặt điều kiện phát sinh nghĩa vụ thanh toán.
2. Sử dụng Chứng cứ Giám định để chứng minh Nhà thầu vi phạm nghiêm trọng về chất lượng.

Đây là nền tảng để Tòa án bác bỏ yêu cầu thanh toán của Nhà thầu và buộc Nhà thầu phải thực hiện nghĩa vụ khắc phục theo cam kết.

Công ty Luật TNHH IPIC Luật sư Nguyễn Trinh Đức và đội ngũ chuyên gia luôn sẵn sàng hỗ trợ các vấn đề pháp lý phức tạp trong lĩnh vực xây dựng.