Thời hiệu khởi kiện và những điểm cần lưu ý trong tranh chấp dân sự, kinh doanh thương mại

Thời hiệu khởi kiện là một trong những nguyên tắc pháp lý quan trọng, giới hạn thời gian mà một cá nhân, tổ chức có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Hiểu và áp dụng đúng thời hiệu không chỉ giúp các bên chủ động trong việc bảo vệ quyền lợi mà còn đảm bảo tính ổn định của các quan hệ pháp luật.

1. Thời hiệu khởi kiện là gì?

Theo Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu khởi kiện là thời hạn mà chủ thể được quyền khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án dân sự. Khi thời hạn này kết thúc, quyền khởi kiện cũng sẽ chấm dứt, trừ một số trường hợp đặc biệt.

Đối với các tranh chấp về hợp đồng, thời hiệu khởi kiện được quy định rõ tại Điều 429 Bộ luật Dân sự 2015, là 03 năm kể từ ngày người có quyền yêu cầu biết hoặc phải biết quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.

Thời hiệu khởi kiện áp dụng đối với các tranh chấp thương mại quy định tại Điều 319 Luật thương mại là hai năm, kể từ thời điểm quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm.

2. Xác định thời điểm bắt đầu tính thời hiệu - Mấu chốt của vụ kiện

Trong thực tiễn, việc xác định thời điểm bắt đầu tính thời hiệu là phức tạp và thường gây ra nhiều tranh cãi. Tuy nhiên, có một nguyên tắc cốt lõi là thời hiệu bắt đầu khi người có quyền yêu cầu biết hoặc phải biết quyền, lợi ích của mình bị xâm phạm.

• "Biết": Khi người khởi kiện đã nhận thức rõ ràng về hành vi vi phạm của bên kia.
• "Phải biết": Khi người khởi kiện, với tư cách là một người bình thường hoặc một doanh nghiệp, có đầy đủ cơ sở và điều kiện để biết về sự vi phạm, dù trên thực tế họ chưa biết. Ví dụ, một doanh nghiệp có nghĩa vụ theo dõi tình hình thanh toán của đối tác. Việc đối tác không thanh toán đúng hạn là một dấu hiệu rõ ràng mà họ buộc phải biết.

3. Bài học kinh nghiệm từ thực tiễn:

Từ kinh nghiệm thực tiễn, luật sư đã chỉ ra việc một bên xuất hóa đơn, gửi công văn yêu cầu xác nhận khối lượng công việc, hay các văn bản đòi nợ khác, đều là những bằng chứng mạnh mẽ chứng minh họ đã biết về tranh chấp. Các hành động này trở thành căn cứ pháp lý để Tòa án xác định thời điểm bắt đầu tính thời hiệu.

Đặc biệt Nguyên đơn càng lưu ý trước khi khởi kiện phải xem xét rõ thời hiệu khởi kiện đã hết chưa, việc cung cấp chứng cứ chứng minh cho yêu cầu khởi kiện có thể trở thành chứng cứ để bị đơn yêu cầu xem xét thời hiệu để đình chỉ vụ án.

4. Áp dụng thời hiệu để đình chỉ vụ án

Đình chỉ vụ án do hết thời hiệu là một cơ chế tố tụng quan trọng. Theo Điểm e, Khoản 1, Điều 217 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, Tòa án sẽ ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án dân sự nếu:

• Đương sự có yêu cầu áp dụng thời hiệu.
• Thời hiệu khởi kiện đã thực sự hết.

Đây là một chiến lược pháp lý hiệu quả cho bị đơn trong một vụ án. Nếu bị đơn chứng minh được rằng thời gian từ khi nguyên đơn biết về tranh chấp cho đến khi họ khởi kiện đã vượt quá 03 năm, Tòa án sẽ đình chỉ vụ án mà không cần phải xét xử về nội dung.

5. Phân biệt tranh chấp hợp đồng và tranh chấp đòi lại tài sản

Đây là một điểm đặc biệt quan trọng trong thực tiễn xét xử tại Việt Nam. Mặc dù các tranh chấp đều phát sinh từ hợp đồng, Tòa án có thể xác định lại quan hệ pháp luật:

• Tranh chấp hợp đồng: Liên quan đến việc thực hiện các nghĩa vụ, điều khoản trong hợp đồng. Thời hiệu khởi kiện là 03 năm.
• Tranh chấp đòi lại tài sản: Khi các bên đã thực hiện xong nghĩa vụ chính (như bàn giao công trình) và chỉ còn lại nghĩa vụ thanh toán tiền. Lúc này, Tòa án có thể xem xét đây là tranh chấp đòi lại tài sản, mà yêu cầu đòi lại tài sản không bị giới hạn bởi thời hiệu khởi kiện (theo Khoản 2, Điều 155 Bộ luật Dân sự 2015).

Việc phân biệt đúng bản chất của tranh chấp là vô cùng quan trọng để áp dụng thời hiệu một cách chính xác.

Kết luận

Thời hiệu khởi kiện không chỉ là một quy định mang tính thủ tục mà còn là một cơ chế bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên. Hiểu và vận dụng đúng thời hiệu sẽ giúp các doanh nghiệp, cá nhân chủ động trong việc giải quyết tranh chấp. Đối với bị đơn, việc chứng minh thời hiệu khởi kiện đã hết là một cách hiệu quả để yêu cầu Tòa án đình chỉ vụ án, tránh những thủ tục tố tụng kéo dài và phức tạp.

Trân trọng!

Luật sư, Nguyễn Trinh Đức